3 γνωστοί πίνακες ζωγραφικής έχουν κάτι να μας πουν για την πανδημία

Γνωρίζοντας εμάς – Γνωρίζοντας τους άλλους

Τρεις γνωστοί πίνακες ζωγραφικής έχουν κάτι ενδιαφέρον να μας πουν για την περίοδο που διανύουμε και τα όσα βιώνουμε. Ανήκουν σε τρεις καταξιωμένους καλλιτέχνες που εκπροσωπούν διαφορετικά ρεύματα ζωγραφικής και διαφορετικές υπαρξιακές ανησυχίες. Τους συναντάμε σε μουσεία της Νέας Υόρκης. Πάμε να τους ακούσουμε και να συζητήσουμε μαζί τους ζητήματα χρόνου, εσωτερικού κόσμου και σύνδεσης.

Οι πίνακες, επιγραμματικά:

• Εμμονή της μνήμης, του Σαλβαντόρ Νταλί
• Πανδώρα, του Odilon Redon
• Το βουνό, του Balthus

1. Ο χρόνος

Η πρώτη μας στάση, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, να θαυμάσουμε το πιο γνωστό έργο του Σαλβαντόρ Νταλί: Τα ρευστά ρολόγια ή αλλιώς την «Εμμονή της μνήμης» (1931).

Γεννημένος στην Καταλονία, όπου η αντοχή και η δύναμη των ανθρώπων σήμερα δοκιμάζονται πολύ έντονα, ο Νταλί έδωσε μορφή στις υπαρξιακές ανησυχίες και επιθυμίες του μέσα από πολλά κανάλια της τέχνης. Ο ίδιος περιέγραφε το έργο του ως φωτογραφίες ονείρων ζωγραφισμένες στο χέρι. Το κοινό τον αγάπησε για τις παράξενες, τις έντονα αποτυπωμένες στο νου εικόνες του έργου του.

Εκτός από το πιο γνωστό του έργο, η «Εμμονή της μνήμης» είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα του Σουρεαλισμού – με τη λογική να παραχωρεί τη θέση της στο ασυνείδητο. Τα ρευστά ρολόγια που έχουν ξεχωριστή θέση στο έργο αναγνωρίζονται ως σύμβολα της στιγμής που η ονειροπόληση εισβάλει στην καθημερινότητα με έναν αλλόκοτο τρόπο. Η παραλία της Καταλονίας προσφέρει το σκηνικό της εισβολής, με το άπειρο και την παρακμή να βρίσκονται σε ισορροπία. Η περίεργη, σαν από λάστιχο μορφή στο κέντρο του έργου είναι μια προέκταση του ίδιου του ζωγράφου.

Η νέα πανδημία μας βρίσκει να μένουμε σπίτι και να αποφεύγουμε τις άσκοπες μετακινήσεις. Κι αν μέχρι σήμερα παραπονιόμασταν πως ο χρόνος δεν μας έφθανε για να κάνουμε αυτά που θέλαμε ή επιθυμούσαμε, σήμερα βλέπουμε τον χρόνο να περισσεύει και να μας ενθαρρύνει να τον αξιοποιήσουμε δημιουργικά. Σήμερα έχουμε τον χρόνο να φανταστούμε τον εαυτό μας και την καθημερινότητα μας. Να αναλογιστούμε την μέχρι σήμερα  πορεία μας στον χρόνο. Να ξεκαθαρίσουμε τι είναι σημαντικό για εμάς και τι μας προσφέρει ικανοποίηση. Να σκεφτούμε πώς θέλουμε να είμαστε μετά την κρίση, με τον εαυτό μας και με τους άλλους. Μαλακός και πολύχρωμος σαν πλαστελίνη, ο χρόνος είναι στα χέρια μας και περιμένει την φαντασία μας να του δώσει μορφή και νόημα.

2. Ο εσωτερικός κόσμος

Η δεύτερη στάση μας, στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Για να δούμε την «Πανδώρα» (1914) μέσα από το βλέμμα του Odilon Redon.

Ο Redon γεννήθηκε στο Μπορντώ και ξεκίνησε να ζωγραφίζει στην παιδική ηλικία. Τα πρώτα έργα του περιγράφονταν ως μια σύνθεση από εφιάλτες και όνειρα επειδή πρόβαλαν σκοτεινές, φανταστικές μορφές που κατοικούσαν στην φαντασία του ζωγράφου. Για τον ίδιο τον καλλιτέχνη η ζωγραφική ήταν το κλειδί για τη διερεύνηση του εσωτερικού του κόσμου. Αυτό που επιθυμούσε ήταν να δει τη «λογική του ορατού» να υπηρετεί το μη ορατό.

Θυμόμαστε πως οι ολύμπιοι θεοί πρόσφεραν στην Πανδώρα ένα κλειδωμένο κουτί με τον όρο να μην το ανοίξει ποτέ. Εκείνη θα υπέκυπτε στην ανθρώπινη φύση και θα το άνοιγε, απελευθερώνοντας όλα τα δεινά του κόσμου. Και βλέπουμε πώς προσεγγίζει το θέμα ο Redon. Η Πανδώρα βρίσκεται σε έναν ονειρικό κήπο, και μια νεκρή φύση. Θα μπορούσε κάτι να διαταράξει τη μαγική αυτή γαλήνη; Στα χέρια της κρατά το κλειδωμένο κουτί. Είναι έτοιμη να το ανοίξει και να απελευθερώσει τα δεινά.   

Ο χρόνος περιμένει να του δώσουμε μορφή και νόημα. Μας κλείνει το μάτι και μας καλεί να κοιτάξουμε μέσα μας για να βρούμε τις απαντήσεις σε ερωτήσεις του χθες και του σήμερα. Ξέρει πως κουβαλάμε ένα κλειδωμένο κουτί. Μέσα στο κουτί υπάρχουν όλα εκείνα που κατά καιρούς μας δυσκολεύουν και αποφεύγουμε να τα αντιμετωπίσουμε. Το περιεχόμενο του κουτιού είναι διαφορετικό για κάθε άνθρωπο. Κοινές είναι οι αγωνίες και οι ανασφάλειες για το μετά – το ξεκλείδωμα. Αυτά που ενδεχομένως μας βαραίνουν, μας απογοητεύουν, μας φθείρουν και μας κουράζουν είναι μέσα στο κουτί. Κάθε φορά που μετακινούνται άθελα μας σαν να ζητούν την προσοχή μας. Σαν να περιμένουν να απελευθερωθούν. Όχι όμως για να μας κάνουν κακό – όχι απαραίτητα. Για να μας βοηθήσουν να απελευθερωθούμε με τη σειρά μας από τα εσωτερικά δεινά. Όσο δύσκολο κι αν φαντάζει στην αρχή, μπορούμε να τα αντικρίσουμε και να τους δώσουμε το χρώμα και τη σημασία που πιστεύουμε πως αξίζει να έχουν.  

3. Η σύνδεση

Παραμένουμε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Και ανεβαίνουμε «Το βουνό» (1936-37) του Balthasar Kłossowski de Rola, γνωστού με το όνομα Balthus.

Ο Γαλλοπολωνός ζωγράφος έγινε γνωστός, μεταξύ άλλων, για τις εκλεπτυσμένες απεικονίσεις της ζωής που μοιάζουν με όνειρο. Επηρεάστηκε από ζωγράφους της πρώιμης Αναγέννησης καθώς και τους σύγχρονους του Σουρεαλιστές. Αρνήθηκε να ακολουθήσει τις συμβατικότητες του κόσμου της τέχνης και να προβάλει το έργο του. Ισχυρίζονταν πως τα έργα ζωγραφικής ο κόσμος πρέπει να τα βλέπει και όχι να διαβάζει  γι’ αυτά.

Στο έργο «Το βουνό» απεικονίζεται ένα γραφικό αλπικό ορεινό τοπίο με ανθρώπινες μορφές που φαίνεται να μην έχουν κάποια σύνδεση μεταξύ τους. Κάθε μορφή, κάθε άνθρωπος φαίνεται να είναι απορροφημένος από τις δραστηριότητες του. Βρισκόμαστε στο κατώφλι του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και το βουνό προσεγγίζεται με ιδιαίτερο τρόπο. Δεν συμβολίζει ένα μέρος χαλάρωσης και ξεγνοιασιάς αλλά έναν χώρο αναμονής πριν την καταστροφή.

Κουβαλάμε ένα κλειδωμένο κουτί με εκείνα που κατά καιρούς μας δυσκολεύουν και αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε. Και καταλαβαίνουμε πως αν ξεκλειδώσουμε το κουτί, τα «δεινά» θα απελευθερωθούν και εμείς θα απελευθερωθούμε από αυτά. Καταλαβαίνουμε πως αυτή η κίνηση θα μας βοηθήσει να συνδεθούμε με τον εαυτό μας. Να έρθουμε σε επαφή με τα πολλά και διαφορετικά κομμάτια του εαυτού μας. Και να δούμε τις σκέψεις μας να εναρμονίζονται με τα συναισθήματα και τις πράξεις. Οι κατά καιρούς κρίσεις που έχουμε βιώσει – ατομικά ή  και συλλογικά, μας έχουν δείξει πως δεν είμαστε αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο. Δεν μπορούμε να είμαστε. Αυτά που λέμε και κάνουμε επηρεάζουν τους άλλους, η ενέργεια των οποίων επηρεάζει εμάς. Σαν κρίκοι στην αλυσίδα-κόσμημα της φύσης, θέλουμε τη σύνδεση με τον χώρο που μας περιβάλλει. Είναι μια βασική ανάγκη, η αίσθηση πως κάτι μας δένει με τους άλλους και μας κάνει αναπόσπαστο κομμάτι του κόσμου σήμερα.  

Με λίγα λόγια

Τρεις γνωστοί πίνακες ζωγραφικής μας υπενθυμίζουν πως ο χρόνος περιμένει να του δώσουμε μορφή και νόημα. Μας αφήνει να κοιτάξουμε μέσα μας για να βρούμε τις απαντήσεις σε ερωτήσεις του χθες και του σήμερα. Να ανοίξουμε το κλειδωμένο κουτί που κουβαλάμε και να απελευθερωθούμε από όλα όσα κατά καιρούς μας δυσκολεύουν και διστάζουμε να τα αντιμετωπίσουμε. Να φανταστούμε και να αποδεχθούμε τον εαυτό μας, στο τώρα και στο μετά. Να αγκαλιάσουμε τα πολλά και διαφορετικά κομμάτια του και να χαρούμε τη σύνδεση τόσο με τον εαυτό μας όσο και με τους άλλους.

Πηγή έμπνευσης: The 100 best paintings in New York. (2019, Ιανουάριος). Time Out