Πατρίδες που έγιναν φωτιά: Ποιος είναι πρόσφυγας και η ανάγκη να νιώθουμε πως έχουμε δυνατές ρίζες

Γνωρίζοντας τους Άλλους

Πηγή έμπνευσης της σημερινής ιστορίας, η συναυλία στήριξης των προσφύγων που έλαβε χώρα στις 28 Μαρτίου 2016, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Εκεί παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το τραγούδι «Πατρίδες που έγιναν φωτιά», σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου και μουσική του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, το οποίο δημιουργήθηκε και ηχογραφήθηκε για τον σκοπό αυτό. Τα έσοδα της συναυλίας έχουν διατεθεί στο Κέντρο Υποδοχής & Αλληλεγγύης του δήμου Αθηναίων (Κ.Υ.Α.Δ.Α.), για την κάλυψη των αναγκών της προσωρινής διαμονής των προσφύγων.

Η σημερινή ιστορία

Ήταν στην Αγγλία όταν με ρώτησαν αν ένιωθα πρόσφυγας, στην Φινλανδία όταν άκουσα μία ενδιαφέρουσα ερμηνεία της ερώτησης και ξανά στην Αγγλία όταν έμαθα για έναν δημιουργικό τρόπο να νιώθουμε όλοι πως μπορούμε να ριζώσουμε όπου και αν βρισκόμαστε.

Στην Αγγλία, συζητώντας με φίλους

Φθινόπωρο – συνάντησα φίλους για καφεδάκι (για μένα, κλασική επιλογή) και κουβεντούλα, εκεί, στην Αγγλία. Στην παρέα υπήρχε ένας λιγομίλητος νέος. Στην πορεία κατάλαβα πως η τοπική γλώσσα δεν ήταν η μητρική του γλώσσα και πως δεν ένιωθε άνετα να επικοινωνήσει στα Αγγλικά.

Όταν πιάσαμε κουβέντα μοιραστήκαμε τους λόγους που βρισκόμασταν σε μία χώρα μακριά από την πατρίδα. Άκουγα πως καταγόμαστε από δύο χώρες που αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα και κοινούς προβληματισμούς για το μέλλον. Παρά τις όποιες δυσκολίες επικοινωνίας στην τοπική γλώσσα, επικοινωνήσαμε με άνεση σε μία άλλη γλώσσα, «οικεία» για εμάς τους δύο και «ξένη» για τους υπόλοιπους στην παρέα: τη γλώσσα της οικονομικής κρίσης. Στη γλώσσα αυτή άκουσα να με ρωτά αν ένιωθα πρόσφυγας.

«Ποιος είναι πρόσφυγας», αναρωτήθηκα όταν επέστρεψα στο σπίτι. Ψάχνοντας την απάντηση στο λεξικό κατάλαβα πως σε αντίθεση με τον μετανάστη, ο πρόσφυγας δεν έχει άλλη επιλογή. Για πολύ συγκεκριμένους λόγους πρέπει να εγκαταλείψει την πατρίδα του. Διαφορετικά, μπορεί να κινδυνέψει η σωματική του ακεραιότητα. Δεν κατάλαβα, όμως, πότε άλλοτε μπορεί κάποιος να είναι ή και να νιώθει πρόσφυγας.

Στην Φινλανδία, συμμετέχοντας σε συνάντηση

Χειμώνας – βρέθηκα σε συνάντηση, εκεί, στην Φινλανδία, με θέμα την κοινωνική ένταξη των προσφύγων στις χώρες υποδοχής. Η θερμοκρασία να είναι υπό το μηδέν και ο προβληματισμός να φθάνει ψηλά. Στη συνάντηση πήγα με μία πολύ συγκεκριμένη ερώτηση: υπάρχει διαφορά μεταξύ του «είμαι πρόσφυγας» και του «νιώθω πρόσφυγας»; Είμαι βέβαιη πως και εσείς θα βρείτε ενδιαφέρουσα την απάντηση που άκουσα.

Άκουσα να λένε πως, οποιοσδήποτε άνθρωπος που βρίσκεται σε μία χώρα άλλη από αυτή που θεωρεί πατρίδα θα μπορούσε να νιώθει πρόσφυγας. Αν για κάποιον λόγο δυσκολεύεται να επικοινωνήσει στην τοπική γλώσσα, αν οι άλλοι δεν τον καταλαβαίνουν, αν δεν υπάρχει δυνατότητα για ουσιαστική επαφή, θα μπορούσε να νιώθει πρόσφυγας. Αν κρίνει πως δεν μπορεί να ριζώσει εκεί που βρίσκεται, θα μπορούσε να νιώθει και ίσως να είναι πρόσφυγας. Με άλλα λόγια, υπάρχει ο κίνδυνος να μείνει εκτός τοπικής κοινότητας.

Είναι ενδιαφέρον πώς μία σύντομη ερώτηση μπορεί να κρύβει πολλά νοήματα. Ο λιγομίλητος νέος μπορεί να είχε βιώσει έντονα την οικονομική κρίση και να ένιωθε πως δεν είχε άλλη επιλογή από το να εγκαταλείψει τη χώρα του. Μπορεί να μην είχε αποκτήσει ουσιαστικές επαφές εκεί που βρίσκονταν, να χρειάζονταν περισσότερο χρόνο και να ένιωθε πως δυσκολεύεται να ριζώσει. Και να ήθελε να μάθει αν και άλλοι άνθρωποι είχαν παρόμοιες εμπειρίες. Πως δεν ήταν μόνος.

Ξανά στην Αγγλία, συζητώντας με τη μέντορά μου

Ξανά στην Αγγλία, πίσω στην καθημερινότητα και στην εθελοντική εργασία. Συζητώ την ερώτηση με τη μέντορά μου. Ο προβληματισμός είναι ακόμη εκεί. Τότε μαθαίνω για έναν δημιουργικό τρόπο να νιώθουμε όλοι πως μπορούμε να ριζώσουμε οπουδήποτε στον κόσμο. Ακούω πως όταν την προσκαλούν σε κέντρο υποδοχής προσφύγων για συντονισμό εκπαίδευσης, προτείνει στους πρόσφυγες να έχουν μαζί τους μία γλάστρα με ντομάτες. Γιατί; Για να νιώθουν πως έχουν κάτι δικό τους, κάτι σταθερό και με διάρκεια, κάτι που αναπτύσσεται και δίνει ρίζες.

Και τώρα στην Ελλάδα

Είναι ενδιαφέρον πώς κάποια πράγματα που ακούμε ριζώνουν μέσα μας. Όχι, δεν έχω γλάστρα με ντομάτες στο σπίτι. Όμως όταν πηγαίνω στο σούπερ μάρκετ, φροντίζω να αγοράζω τσαμπί με ντομάτες. Θέλω να έχω την αίσθηση πως τις έκοψα από τον δικό μου κήπο!

Να έχετε μία δημιουργική εβδομάδα